Dzerzjinski was de eerste chef geweest van de Tsjeka, de politieke opsporingsdienst die Lenin na de omverwerping van het tsaristische regime in het leven had geroepen. [...] Hij fungeerde als rolmodel. Leerboeken stonden vol met uitspraken die aan hem werden toegeschreven. Zijn wellicht beroemdste en meest geciteerde uitspraak was: Een agent moet zich wreedheid eigen maken. Wreedheid stond hoog aangeschreven in hun arbeidsethos. Wreedheid was een deugd. Wreedheid was een noodzaak. Streef naar wreedheid! Wreedheid was de sleutel die de poort naar de volmaakte staat zou openen. Als je een dienstverband bij de Tsjeka zag als het lidmaatschap van een religieuze sekte, kon je zeggen dat wreedheid een van de belangrijkste geboden was."

Die beroepsopvatting heeft Leo Demidov zich tijdens zijn opleiding tot officier van de staatsveiligheidsdienst eigen gemaakt, en bij het uitoefenen van zijn praktijk in Moskou getuigt hij, als gezagsgetrouw opsporingsambtenaar en gewezen oorlogsheld, daar ook met volle overtuiging van. Het is begin jaren '50, de Sovjet-Unie treurt om de dood van kameraad Stalin, als hij de zaak van een verminkt jongetje onderzoekt dat levenloos op de spoorbaan is gevonden. Officieel heet het een tragisch ongeluk te zijn omdat het kind bij het spelen door een trein lijkt te zijn gegrepen, en hoewel Leo deze lezing in eerste instantie verdedigt tegenover buurtbewoners die het wagen daaraan te twijfelen, veroorzaken de specifieke verwondingen achterdocht. Die worden sterker wanneer meerdere kinderen in vergelijkbare omstandigheden om het leven komen, en als een verdachte dierenarts na foltering onschuldig blijkt, acht Leo de kans steeds groter dat er een seriemoordenaar actief is.

Daarmee plaatst hij vraagtekens bij een van de belangrijke basisprincipes van de "nieuwe maatschappij", namelijk dat er alleen politieke moorden bestaan en dat gewone misdaden onmogelijk zijn. Die zijn het gevolg van ongelukkige fouten van de slachtoffers zelf, van staatsgevaarlijke elementen als bv. homoseksuelen of geestelijk gehandicapten, of van infiltratie van westerse, abjecte denkbeelden door vijanden van de Partij als spionnen en saboteurs. Aan sociale uitwassen (dronkenschap, geweld, criminele bendes) zal immers een eind komen als armoede en gebrek verdwenen zijn. De ongelukken die deze kinderen zijn overkomen als moord betitelen, betekent vanuit die visie dan ook een grote stap achteruit. Dat wordt Leo door zijn superieuren hardhandig duidelijk gemaakt en brengt hem in een persoonlijke crisis, die nog versterkt wordt als hij de opdracht krijgt zijn vrouw Raisa te bespioneren omdat zij contact heeft met een van ongeoorloofde buitenlandse contacten verdachte collega-leraar. Hij weigert, meldt zich ziek en wordt met haar naar een afgelegen politiepost in de Oeral verbannen. Maar ook daar, op grote afstand van Moskou, worden kinderlijken aangetroffen met vergelijkbare verwondingen. Hoe is dat mogelijk? Leo zet, vanuit een vrijwel onmogelijke positie en gesteund door Raisa, met groot gevaar voor hun leven alles op alles om de identiteit van de dader te achterhalen.

In een nawoord bij Kind 44 geeft Tom Rob Smith aan dat zijn boek gebaseerd is op de misdaden van Andrei Tsjikatilo, een van de beruchtste seriemoordenaars uit de Sovjet-Unie, maar hij heeft er een geheel eigen verhaal van gemaakt en dat is zonder meer indrukwekkend te noemen, ? zeker voor een pas 28-jarige schrijver die hiermee zijn debuut maakt. Op het omslag wordt verwezen naar Gorki Park waarmee Martin Cruz Smith in 1981 zeer sterk de misdaadliteratuur binnenstapte, en hoewel zoiets meestal gewantrouwd moeten worden is de vergelijking in dit geval terecht. Tom Rob Smith betoont zich een even bekwaam researcher en heeft zich grondig gedocumenteerd in diverse aspecten van de politieke werkelijkheid van de Sovjet-Unie in 1953, met een uitstapje naar Leo's tragische kindertijd in Tsjervol, een dorpje in de Oekraïne 20 jaar eerder. De resultaten daarvan zijn met groot vertoon van technisch kunnen verwerkt in een boordevolle, complexe intrige waarin die realiteit krachtig en met veel ijzingwekkende details wordt geëvoceerd.

Leo's vrijwel onmogelijke zoektocht confronteert hem niet alleen met een meedogenloos politiek systeem waarin het individu niets betekent en er altijd en overal wantrouwen en achterdocht is, maar ook met zijn persoonlijke geschiedenis: de puinhopen van zijn huwelijk met Raisa en de wijze waarop ze elkaar hebben belogen en bedrogen, zijn verschrikkelijke jeugd, en zijn eigen morele bankroet. Op die manier wordt een onvergetelijk indringend beeld geschetst van een samenleving die elk afwijkend (denk)gedrag genadeloos vervolgt en afstraft. Het volle paranoïde staatsgeweld komt met vernietigende kracht op Leo en zijn vrouw neer en veroorzaakt een claustrofobische angst waar je het als lezer meer dan Spaans benauwd van krijgt.

Kind 44 is vanaf de eerste pagina een boek waarin alles klopt: de schitterende plot(ontwikkeling), de maatschappelijke context en thematische diepgang, de genuanceerde karakters en vooral de werdegang van de hoofdpersoon, de voortreffelijke stijl, toon en sfeer, de jagende spanning, de prachtige finale ? het zit allemaal perfect in elkaar. Dit is zo'n verhaal dat je af en toe weg moet leggen om even diep adem te kunnen halen voor je weer verder durft. Een majestueuze misdaadroman.

[Peter van den Hoven] Masquer le texte

Tijdens het regime van Stalin is Leo Demidov agent bij de staatsveiligheidsdienst. Hij gelooft dat de instandhouding van het politieke systeem alles rechtvaardigt; in zijn opleiding leerde hij dat een agent zich wreedheid eigen moet maken. Leo is zo slechts in staat om te denken als een Sovjet-aanhanger, totdat een zoontje van een collega vermoord langs de spoorbaan wordt gevonden. De autoriteiten besluiten dat het een ongeluk is. Al spoedig blijkt dat in Rusland een seriemoordenaar actief is. Leo wil hem vinden ondanks de tegenwerking van de autoriteiten. Gaandeweg ontdekt Leo dat het regime op leugens gebaseerd is. Samen met zijn vrouw Raisa ondergaan ze op hun zoektocht de martelingen die hijzelf ook uitvoerde. De auteur heeft een gruwelijk en zeer spannend debuut geschreven. Het verhaal is knap geconstrueerd door verschillende verhaallijnen naast elkaar te zetten die de spanning juist vergroten. De schrijver studeerde Engelse literatuur en schrijft scripts voor films en televisie. Paperback met kleine druk. Masquer le texte