'Nog even een ommetje.' Het zijn gevleugelde woorden van Maarten Koning, alter ego van J.J. Voskuil, in zijn romans-fleuves Bij nader inzien (1963) en Het bureau (1996-2000). Voor Maarten is wandelen een vlucht van zijn werk en de omgang met andere mensen, waarin hij zich steevast 'geremd' voelt. 'Het enige wat mieters is, is wandelen, jezelf moe maken.' Voskuil blinkt uit in genadeloze, sardonische typeringen van het gedrag van Maartens vrienden en collega's. De beschrijvingen van zijn ommetjes door Amsterdam of de voettochten door de Kennemerduinen zijn niet minder scherpzinnig, maar juist vaak weemoedig. Ze doen een beetje aan Nescio's natuurdagboek denken. Overigens raakt Maarten zelfs wandelend geregeld in de klem, als hij onderweg ruzie maakt met Nicolien. Bewijs je vrouw maar eens dat je wél een goed humeur hebt. 'Ik zeg het toch?' 'Maar niet uit jezelf!' Voskuils wandeldagboeken werden al gebundeld in drie dikke delen. Voor Had je nog willen wandelen viste Wim Huijser nu de 'mieterse wandelingen' uit Voskuils fictie - die de schrijver natuurlijk allemaal ook stap voor stap heeft afgelegd.

J.J. Voskuil: Had je nog willen wandelen?

Van Oorschot; € 20.

Verberg tekst

Wie het oeuvre van Voskuil (1926-2008) een beetje kent, weet dat er veel in gewandeld wordt. Voor deze bloemlezing uit ‘Bij nader inzien’ (1963) en ‘Het bureau’ (1996-200) selecteerde Wim Huijser de mooiste wandelpassages. Voskuil, die in deze boeken als Maarten Koning door het leven gaat, wandelt met zijn vrouw (Nicolien), met zijn vrienden en ook veel alleen, op weg naar zijn werk of een vergadering elders. Het is een van de weinige activiteiten waaraan hij oprecht plezier beleeft. Ook al gaan aan de wandelingen met Nicolien niet zelden echtelijke wrijvingen vooraf. Met zijn precieze en sobere stijl weet Voskuil als geen ander dagelijkse observaties heel navoelbaar te maken. Een kunst die hij met de jaren perfectioneerde, blijkt uit deze chronologische selectie. In de inleiding vertelt Huijser uitgebreid over de plaats van het wandelen in Voskuils oeuvre door de jaren heen en introduceert daarbij tegelijkertijd de overige personages. Een uitstekende kennismaking met Voskuils werk voor mensen die geïntimideerd zijn door de enorme omvang van zijn romans. Voor de kenners is het heerlijk herinneringen ophalen. Verberg tekst

Ik zou heel graag van wandelen willen houden. Dat heb ik bijna mijn hele leven al, dus het heeft weinig met de coronawandelhype te maken. Ik zie alleen maar voordelen van wandelen: buitenlucht, rustige oefening van het lichaam, noem maar op. Maar vooral: niemand observeert zoals een wandelaar observeert, met aandacht, precisie en verwondering - en niemand denkt zoals een wandelaar denkt, kalm, onbekommerd en vrij. Nou, heb ik dat niet aardig gezegd?

Toch lukt het me niet van wandelen te houden, ik vermoed dat ik te ongeduldig ben. Op precies dezelfde manier zou ik graag van het werk van J.J. Voskuil willen houden, en om dezelfde reden lukt het me niet. Ik zie heus wel dat Het Bureau een onwrikbare kwaliteit bezit, de aandacht voor het kleine, en door het kleine het grote zien... helaas houd ik meer van verrassing, avontuur, het ongerijmde. Ik ben, kortom, niet de ideale Voskuil-lezer.

In Had je nog willen wandelen? (ondertitel: Mieterse wandelingen met Maarten Koning) brengt Wim Huijser alle wandelscènes uit Bij nader inzien en Het Bureau bij elkaar. 'Er is waarschijnlijk geen oeuvre waarin zoveel wordt gewandeld als in dat van J.J. Voskuil' schrijft hij in zijn inleiding. Het was me wel eerder opgevallen ja, Maarten Koning loopt altijd naar zijn werk, en wandelt iedere zondag met zijn vrouw Nicolien, kuiert dikwijls zelf wat. Maar waarom zou je die wandelfragmenten samenbrengen?

Het goede nieuws voor de niet-wandelaar is dat het boek helemaal geen literaire wandelgids blijkt te zijn, zoals de ondertitel suggereert. Het gaat helemaal niet om de wandelingen, het gaat om iets anders. Bij Voskuil dienen alle beschrijvingen van onbeduidende handelingen een ander doel: het minutieus tekenen van zijn hoofdpersonen. Dus ook tijdens dat wandelen. De weifelende Maarten en de grillige Nicolien, zelfs in deze versnipperde Voskuil komen ze haarscherp naar voren. Hun ruzies behoren tot de pijnlijkste in de Nederlandse literatuur, en ik lees ze met een bepaald soort afgrijzen waar ook een tikje wellust in zit. Er zit altijd een spanning op die nét niet tot een explosie leidt. Mooi, maar dikwijls komt de oeverloosheid weer om de hoek kijken: 'In het Amsterdams koffiehuis dronken ze koffie met een appelgebakje. Een oude dame aan een tafeltje naast hen begon een gesprek. Ze bleek op de fiets te zijn.' Saai, saai. Misschien moet je toch een wandelmentaliteit bezitten om door deze bundel heen te kunnen komen, of woorden als mieters leuk vinden.

Als Maarten zonder Nicolien wandelt heeft hij meer ruimte voor zijn eigen gedachten. Dan komt de lezer dichtbij: 'Als dit nu eens de zin van het bestaan was: Het waarnemen van kleine variaties in steeds hetzelfde kleine stukje van de wereld waar je toevallig woonde.' Dit noteert de oudere Maarten, wandelend over de Keizersgracht, kijkend naar een rij oranje lichten langs het water, de straatlantaarns. Dit is ook mooi: hij woont ergens toevallig. Je hoeft je lot niet in eigen hand te nemen, zegt hij in feite, je komt toevallig ergens terecht en gaat daar dan wonen en werken en een beetje wandelen. 'Dit is genoeg dacht hij, meer hoeft niet.' Wat zou ik het hem graag nazeggen. Helaas, daarvoor moet je van wandelen houden. Ik ga mijn best doen, het moet toch een keer lukken.

J.J. Voskuil Had je nog willen wandelen? Samengesteld door Wim Huijser Van Oorschot; 332 blz. € 20.

Verberg tekst